Куонкурус туһунан кылгастык

Бэчээккэ уонна маассабай тэрээһиннэргэ Федеральнай агентство өйөбүлүнэн Россиятааҕы кинигэ сойууһа сыллата ыытыллар “Саамай ааҕар эрэгийиэн” диэн Бүтүн Россиятааҕы куонкуруһу көҕүлүүр.

Бу маассабай ааҕыыга күрэх аан бастаан 2015 сыллаахха, Россияҕа Литература сылыгар, олус бэркэ ыытыллыбыта. Оччолорго Ульяновскай уобалас кыайыылаах тахсыбыта.

2016 сылга “Россия литературнай флагмана” ааты Воронеж уобалаһа, 2017 сылга Санкт-Петербург, 2018 сылга Иркутскай уобалас, 2019 сылга Белгород уобалаһа ылбыттара.

Кыайыылаах билиннэ!

Дьиэ-уот хаһаайыстыбатын (ДьКХ) реформалыырга көмө пуонда судаарыстыбаннай корпорациятыгар Кэтиир сүбэ бэрэссэдээтэлэ, Россиятааҕы кинигэ сойууһун бэрэссэдээтэлэ Сергей Степашин бу Бүтүн Россиятааҕы “Саамай ааҕар эрэгийиэн” куонкурус Дьүүллүүр сүбэтигэр бэрэссэдээтэл сололоох.

Кини салалтатынан быйылгы күрэх түмүгэ алтынньыга таҕыста. Кыайыылааҕынан Саха Өрөспүүбүлүкэтэ быһаарылынна.

Сэтинньи 18 күнүгэр бу улахан куонкуруска кыайыы туоһутун, үрдүк наҕарааданы, анал статуэтканы уонна диплому Сергей Вадимович Степашин СӨ Ил Дарханыгар Айсен Сергеевич Николаевка долгутуулаах түгэҥҥэ туттарда. Ону сэргэ кини өрөспүүбүлүкэ бибилэтиэкэлэригэр кинигэ пуондатын хаҥатарга анаммыт сэртипикээти СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин дириэктэрэ С.М. Максимоваҕа туттарда.

Бу үөрүүлээх түгэҥҥэ “Саамай ааҕар эрэгийиэн” күрэххэ кыайан “Россия литературнай флагмана” буолбут Саха сирин аатыгар эҕэрдэ тылларын, инники улахан ситиһиилэргэ эрэллэрин эттилэр. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр кыайыы туоһута буолан кэлбит кэрэһи бэлиэлэри Ил Дархан, бырайыагы анаан-минээн куонкуруска түһэрбит итиэннэ ол барыта олоххо киирэригэр эппиэттээх, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин дириэктэрэ Саргылаана Максимоваҕа туттарда. Дьон-сэргэ көрөрүгэр быйылгы кыайыы бэлиэлэрэ бибилэтиэкэҕэ көрдөрүүгэ туруо диэн мэктиэлэннэ.

Куонкуруска кыайыыга чуо сыһыаннаах “Бичик” кинигэ кыһатын маассабай таһаарыыларга салаа сэбиэдиссэйэ Н.П.Андросова СӨ Ил Дарханын ыйааҕынан “Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ” үрдүк ааты ылбытынан Айсен Николаев эҕэрдэлээн туран үрдүк бэлиэни илиитигэр туттарда.

Ил Дархан өрөспүүбүлүкэбит Россиятааҕы кинигэ сойууһун куонкуруһугар муҥур кыайыылааҕынан тахсыбыт дьоро түгэммит историяҕа киирэрин тоһоҕолоото. Онтон ситимнээн Саха сирин бары олохтоохторун,   кыттыгастаах тэрилтэлэри, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин, СӨ култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэтин, С.А.Новгородов аатынан “Бичик” национальнай кинигэ кыһатын ааттарыгар дириҥ махталын тириэртэ.

Кытаанах киирсии

Россия үрдүнэн тиһэх биэтэккэ, бастыҥнары быһаарарга 20 эрэгийиэн кытынна. Онно Новосибирскай уобалас, Москва, Воронеж, Иркутскай уобаластара, Ставрополь, Краснодар, Красноярскай кыраайдар, Татарстан, Чувашия Республиката, Москва уобалаһа, Свердловскай уобалас, ХМАУо, Владимир, Пенза уобаластара, Удмуртия Республиката, Саратов уоннаУльяновскай уобаластар кииристилэр.

Ульяновскай уобалас иккис сылын субуруччу бочуоттаах “Кинигэ уонна ааҕыы территорията” диэн аакка тигистэ. Куонкурус усулуобуйатын быһыытынан итинник үрдүк аакка урут бу күрэххэ кыайбыт уонна кэнники биэс сылга кырата үс төгүл кылгас-лиискэ киирбит эрэ буоллаҕына тиксэр.

Оттон быйыл муҥутуур кыайыылааҕынан тахсыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтэ “Россия литературнай флагмана” ааты ылла. Биһиги хайы-үйэ үһүс төгүлүн кылгас-лиискэ киирбиппит, итиэннэ былырыын, 2019 сылга призер аатын ылбыппыт.

Сергей Вадимович Степашин тыл этэригэр бу куонкуруска Россия бары эрэгийиэннэрэ кытталларын уонна тиһэх биэтэккэ тахсыыны улахан Дьүүллүүр сүбэ ырыппытын тоһоҕолоото. Онно ааттаах-суоллаах суруйааччылар, биллэр издательстволар салайааччылара киирбиттэр. Кытаанах киирсиигэ элбэх киритиэрий көрүллүбүт. Нэһилиэнньэ төһө араҥата ааҕарыттан саҕалаан ыччат кинигэни умсугуйуута, оскуола бибилэтиэкэлэрин көрдөрүүлэрэ, төһө элбэх кинигэ маҕаһыына баарыгар тиийэ ырытыы күүскэ барбыт. Саамай сүрүнэ, биллэн турар, Россия бары субьектарыгар сыһыаннаах, ханна баҕарар ыытыллыан сөптөөх сонун бырайыак ис хоһооно. Онон, биһиги Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сылыгар анаммыт сүҥкэн тэрээһиммит чахчы итэҕэппит, биһирэппит. Татарстаны кытта эгил-тэгил күөҥҥэ түмүккэ Саха сирэ чорбойон тахсыбыт. Күүстээх, чиэһинэй киирсиигэ бу чахчы улахан көрдөрүү, дьоһуннаах ситиһии диэн бэлиэтээтэ Сергей Вадимович Степашин.

Итиниэхэ Россиятааҕы кинигэ сүбэтин Бырабылыанньатын чилиэнэ, Россия кинигэ таһаарааччыларын ассоциациятын бэрэсидьиэнэ, “Белый город” кинигэ кыһатын дириэктэрэ Константин Васильевич Чеченев кыттыста. Бастатан туран, кини СӨ Ил Дарханыгар кинигэ бэчээтин мэлдьи өйүүрүгэр истиҥник махтанна. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ “Россия литературнай флагмана” ааты ылбыта мээнэҕэ буолбатах. Манна Россия кинигэни оҥорон таһаарааччылара улаханнык ытыктыыр уонна билинэр “Бичик” кыһатын оруола сүдү. Куонкуруска кыһа ситиһиитэ, үлэтэ-хамнаһа биллэ суолталанна. Быыстапка, дьаарбаҥка аайы үрдүк таһымҥа турар кыһа бу ааттаммыт кэрчик кэмҥэ төһө кинигэни оҥорбута, бэчээттээн таһаарбыта барыта ааҕылынна диэтэ кини.

К.В.Чеченев эҕэрдэтин кытта Россия суруналыыстарын Сойууһун анал наҕараадаларын “Бичик” генеральнай дириэктэрэ А.В.Егоровка уонна кини солбуйааччыта В.Н.Луковцевка туттарда.

Дипломаннар

Астрахань уобалаһа, Татарстан уонна Санкт-Петербург куорат 2020 сылга бастыҥнар ахсааннарыгар киирэн дипломант ааттаннылар.

Куонкурус сылы быһа ыытылларын быһыытынан Россия үрдүнэн сүҥкэн үлэ тэриллибитэ дьэҥкэтик көһүннэ. Дьүүллүүр сүбэ ол иһин кытаанах ирдэбили туруоран, олохтоох сирдэргэ суолталаах саҕалааһыннары, култуура ааҕыыга сыһыарар атын кыттыгас эбэтэр ойоҕос тэрилтэлэрин уратыларын, ааҕыыга төһө элбэх түөлбэ кыттыбытыгар тиийэ барытын учуоттаата.

Астраханнар куонкуруска 2019 сыл ыам ыйын 16-19 күннэригэр ыыппыт Норуоттар икки ардыларынааҕы оҕо уонна ыччат I фестивалларын көрдөрдүлэр.

Татаардар “Тапталлаах кинигэм ааптарыгар сурук” диэн манна олохтоох суруйааччыларга оҕолор суругунан эгэлгэ ыйытыктара, этиилэрэ, бэйэлэрэ эмиэ суруйуунан дьарыгырбыттара ситиһиилэммитин кэпсээтилэр.

Санкт-Петербург куорат пандемия кэмигэр онлайн-киэбинэн “Кинигэ салонун” ыыппыттарын көрдөрдө. Салон саайтыгар хас эмэ платформа холбоһон куорат хаһыатын, информагентствоны, телеканалы биир ситимнээбитэ үөрдэр.

Биһиги кыайбыт бырайыакпыт

Оттон бу куонкуруска бастаабыт Саха сирэ “Бары ааҕабыт!” бырайыага 2019 сылтан саҕаланан инники биэс сыл устата ааҕыынан дьарыгырарга биир кэлим бырагырааманы олоххо киллэрэр. 2020 сылга “Сэрии туһунан ааҕабыт” диэн ыҥырыынан үлэ ыытылынна. Ол чэрчитинэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 15 тыһыынча тэрээһин, ол иһигэр онлайн-киэбинэн ыытылыннылар. Маннык быһыылаах ааҕыы систиэмэтэ биһиги олохпутугар киирдэҕинэ, 2024 сылга олохтоон дьон 76 % кинигэни ааҕыыны умсугуйуо диэн эрэл күүстээх.

“Бичик” кыһа сүҥкэн оруоллаах

Биллэн турар, ааҕыыны билиҥҥи кэмҥэ тэрийэр олус уустук. Ол эрээри ааҕыы суолтата хаһан да сотуллубатаҕын, “Бичик” кыһа сыллата таһаарар кинигэлэрэ сайдыы хаамыытыгар тэҥҥэ хардыылаһалларын чаҕылхайдык туоһулуур.

Ычык-бычык, быыкаа ахсаанынан тахсар кэмнэртэн син балай эмэ кэм ааста. Билигин кыһа оҥорон таһаарар бородууксуйата астык, туһалаах итиэннэ сайыннарар, киһи өйүн-санаатын байытар диэн ааҕааччылар мэлдьи бэлиэтииллэр.

Бу Бүтүн Россиятааҕы “Саамай ааҕар эрэгийиэн” куонкуруска “Бичик” эмиэ сүҥкэн оруоллааҕынан киэн туттар. “Бары ааҕабыт!” бырайыакка, биллэн турар, аан бастаан биһиги таһаарар кинигэлэрбит киирэллэр.

Москватааҕы кинигэ фестивалыгар быйыл эмиэ бастаабыппыт. СНГ дойдуларын XVII Аан дойдутааҕы "Искусство книги" диэн улахан суолталаах куонкуруска "Якутский холод" кыайыылааҕынан тахсыбыта. Оттон кэрэ көстүүлээх Саха сирин туһунан элбэх дьиктини кэпсиир кинигэ "Моя страна" диэн аакка муҥур кыайыылаах буолла.

Бүтүн Арассыыйатааҕы "Малая Родина" XVI региональнай уонна кыраайы үөрэтэр кинигэлэр күрэстэригэр 52 кыһаттан 100-тэн тахса кинигэ кыттыбытыгар биһиги "Писатели Якутии" кинигэбит анал дипломунан наҕараадаламмыта эмиэ элбэҕи кэпсиир. "Эрэгийиэннэр туйгун кинигэлэрэ" куонкуруска икки кинигэбит, "Карина: 12 дней в тайге" уонна "Өбүгэ таҥаһа: бэлиэлэр, ымыылар" бэлиэтэннилэр. Москваҕа ыытыллар Аан дойдутааҕы кинигэ дьаарбаҥкатыгар, Бүтүн Россияттан 102 кинигэ кыһата кыттан 400-тэн тахса кинигэни киллэрбит буоллаҕына, "Сыл бастыҥ кинигэтэ" ааты "Бичик" ылбыта чахчы ситиһиибит.

Аҥаардас бу дьоҕус кэрчик кэмҥэ биһиги кыһабыт 200-300 тыһыынчалыы ахсаанынан 350 кинигэни оҥорон, бэчээттээн таһаарбыта бэртээхэй көрдөрүү диэн сэһэргээтэ “Бичик” национальнай кинигэ кыһатын сүрүннүүр дириэктэрэ Август Васильевич Егоров.

Ааҕыы туһунан

Киһи баарын тухары ааҕыы баар буолуо диибит эрээри, бүгүҥҥү күн көрдөрөрүнэн, быстах үлүһүйүүгэ охсуллуу олус улахан. “Төлөпүөнү, гаджеты көрөбүт” диир оҕо аахпат. Ити киһи үлэлииригэр анаммыт тэриллэр. Көмпүүтэр, ноутбук эмиэ. Суһаллык арыйа охсон, анаммыт кэмҥэ, быһыыга-майгыга үлэҕэ көмөлөһүннэрэр албаспыт.

Оттон ааҕыы диэн култуура. Налыччы, анаан, сыыйа тиэтэйбэккэ, өйү-мэйиини бөлөһүөктүү долгуҥҥа иэйэн, ырааҕы, үйэлээҕи анаараары, дуона суохтан арааран өйдөөрү, туох эмэ сүбэҕэ, быһаарыыга тиийээри, тус бэйэтигэр туһанаары ааҕар. Оннук туругу ити суһал көмө кэриэтэ, муҥ кыраайынан элэгэлдьитэн көрө охсорго анаммыт тэриллэр үөскэппэттэр.

Ааҕыы туохтан да тутулуга суох. Кинигэҕин илиигэр ыллыҥ да, уоттан-эниэргийэттэн тутулуга суох, “иитиитэ бүтэн арахсар” диэни билбэккэ, түүн да, күнүс да, төһө баҕараргынан ааҕаҕын буоллаҕа эбээт. Итини оҕо кыратыгар бэркэ билэр. Онтон устунан улдьаарар, үлүһүйүүгэ күүскэ киирэн баран кыайан тахсыбат. Оруобуна ситинник кэм билигин сатыылыыр.

Ол иһин оҕотун туһугар төрөппүт толкуйа тобулуохтаах. Көтүмэх, саллыгас, кыйыттыгас, сүрэҕэ суох буолууну оннуттан кини урууллуохтаах. Дьиҥэр табыллар. Онуоха оскуола, уһуйаан, бибилэтиэкэ көмөлөһүөхтэрэ диэн эрэнэбит.

Оттон бары эйгэҕэ туһалаах буолаарай диэн “Бичик” кыһа хас биирдии кинигэтин, альбомун, бары бородууксуйатын ааҕааччытын үөрдээри күннэтэ кыһаллан чочуйар, бэрийэр, сыралаһар.