Билсиҥ – Семенова Августина Михайловна, СӨ култууратын, бэчээтин туйгуна, биһиги тэрилтэбитигэр саамай өр үлэлээбит бэтэрээннэртэн биирдэстэрэ. Кини кинигэ кыһатыгар, санаан көрүҥ – олоҕун 29 сылын биэрбит! Августина Михайловна ахтыытын сэргиэх:

– Мин 1982 сыллаахха СГУ саха тылын салаатын бүтэрэн баран Национальнай оскуолалар институттарыгар үлэлии түһээт кинигэ кыһатыгар корректорынан кэлбитим. Анатолий Гаврильевич Павловтыын биир остуолга олорон үлэлээбиппит. Дмитрий Васильевич Кириллин биһигини үрдүк үөрэхтээх дьон диэн редакторга тиийэ үүннэртээбитэ. Научнай-популярнай , бэлитиичэскэй-мааассабай, тыа хаһаайыстыбатын, сакаас литератураларын эрэдээксийэлэригэр биэнсийэҕэ барыахпар диэри эрэдээктэринэн үлэлээбитим.
Пленумнар, сокуоннар, съезд кинигэлэрэ, профессорскай, докторскай диссертациялар тахсаллара. Ону таьынан үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр геология учебниктарын, сыстыганнаах ыарыыга сыһыаннаах брошюлары таһаарарбыт.

Сэбиэскэй кэмҥэ араас бэлитиичэскэй таһаарыылар хайаан да цензураны ааһаллара. Бэлитиичэскэй сыыһа суох буоллаҕына биирдэ бэчээккэ бараллара. Онон цензураны аастахпытына бырааһынньк курдук буолара. Кэлин, цензура суох буолбутун кэннэ, бэйэбит цензуралыыр буолан хаалбыппыт (күлэр).

90-с сылларга эстии-быстыы кэмигэр санаабытын түһэрбэккэ күүскэ үлэлээбиппит. Ыйга 350 бэчээтинэй лииһи ааҕарбыт. Атын редакциялар планканы олус үрдэтэҕит диэн сөбүлээбэт буолааччылар. Түүн 1-2 чааска диэри үлэлээн баран сарсыарда 9 чааска, этэргэ дылы, «как штык» баар буоларбыт. Ол үлэбит түмүгэр суруйааччылартан, ааптардартан, учуонайдартан махтал бөҕө тутарбыт.

Мин үлэлиир кэммэр үгүс олоҥхо тахсыбыта. Кимнээҕэр элбэх олоҥхону аахпытым диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Улуустар, дьоруой ийэлэр тустарынан, сэрии туһунан сиэрийэлэри олохтоон кинигэ бөҕө тахсыбыта.

Аны субуотунньуктаан аҕай биэрэрбит. Птицефабрикаҕа күөх оту туттарар этибит. Былааммыт – ыйааһынынан. Сайын буолан ол оппут барыта хатан-кууран хаалан ыйааһына чэп-чэпчэки. Киитэрэйдээн грузовик массыынаҕа бириһиэн тэлгээн баран уу бөҕө кутарбыт, ол үрдүгэр оппутун тиэйэбит, оччоҕо сиигирэн кэм ыйааһына ыараан, былааммытын толорорбут.
Аны хортуоска хостооһуна эмиэ туспа көрүдьүөстээх. Сирэйбит-харахпыт буорунан бүрүллэн хап-хара буолбутун бэйэ-бэйэбитин көрө-көрө күлсүү бөҕө. Ардыгар суруйаачылар барсааччылар, оччоҕо кинилэр кэпсээннэрэ, дьээбэлэрэ үлэни чэпчэтэрэ.

Ыһыахтыыр сиргэ Үс Хатыҥҥа бастаан утаа кинигэ атыылыыр этибит. Тураҥ сир буолан быыл бөҕө. Кинигэбит барыта илии суола буолан хаалар этэ. Онтон кэлин туспа атыы салаата баар буолан «һуу» диэбиппит. Ити курдук үлэлээн-хамсаан кэлбиппиттэн астынабын. Күндү кэлэктииппин куруук саныыбын, ахтабын.

Айардарга чэчирии туруҥ диэн баҕа санаабын тиэрдэбин. Кинигэни таптааччылар элбии турдуннар. Кинигэ үйэлэртэн үйэлэргэ баар буолуо диэн бигэ эрэллээхпин, цифровизация буоллар. Дьон кинигэҕэ төннүө. Кинигэ хаһан да сүтүө суоҕа.