burger
Поиск

3. Айар долбуура

11 декабря 2022
3. Айар долбуура

Саллаат болокунуота

(Сержант Чиргэл Бастыырап сурунар тэтэрээтэ. Хотугу Кавказ, кулун тутар ый, 1995 сыл)

«Мин ааспыт үйэҕэ нуучча улуу суруйааччылара Пушкин, Лермонтов, Толстой о.д.а. олус хомоҕойдук хоһуйбут Кавказтарын хайаларын тэллэҕэр тиийэн, сулууспалыы сылдьыбытым. Улуу дьон оннооҕу айылҕаны олус да сөпкө сэргээбит, хайҕаабыт этилэрэ.

Манна мин туспа мотострелковай биригээдэ иккис батальонун разведкатын бөлөҕөр сэриилэспитим. Забайкальеттан үс күн кэриҥинэн айаннаан, Хотугу Кавказка тиийбиппит, онтон Моздоктан МИ-6 бөртөлүөттэргэ сүүстэн тахсалыы саллааты симэ-симэ таспыттара. Чехтэр (боевиктары кылгатан итинник ааттыыллара) хайдах баҕарар бөртөлүөттэри суулларар кыахтаахтара, ол иһин сороҕор вертушкалары «Биллибэт саллааттар мэҥэлэрэ» диэн ааттааччылар.

Забайкальены кытта тэҥнээтэххэ, манна хайыы үйэ саас кэлэн, халлаан сылыйан турара. Сиргэ түһээппитин кытта, сэрии ыар тыына биллибитэ. Араас сэрии чаастара кэлэллэрэ-бараллара, бааһырбыт саллааттары уонна өлбүт саллааттар сыыҥкабай хоруоптарын көрбүппүт. Кинилэри бөртөлүөттэринэн Арассыыйаҕа ыытар этилэр.

Биһиги ханна кэлбиппитин, тугу гына кэлбиппитин чуолкайдык билэрбит, итиэннэ кимнээх эрэ тыыннаах дойдуларыгар төннүбэттэрин эмиэ өйдүүр этибит. Кавказка көтүөхтээх күммүт иннинээҕи түүн биһиги харчы бырахсан, хас да бытыылка буокка ылбыппыт. Мин олору биир хочулуокка кутан баран, төгүрүччү олорбут табаарыстарым кэккэтинэн кэритэ ыыппытым. Биһиги бары уочаратынан арыгыны иһэрбит уонна саҥата суох сирэй-сирэйбитин көрсөрбүт.

Сарсыарда эрдэ, түрүбүөгэнэн, биригээдэбитин плацка стройдаппыттара, аармыйа ыстаабыттан кэлбит генерал-лейтенант быраһаайдаһар тылы эппитэ. Ол кэнниттэн, конституционнай бэрээдэги олохтуур туһугар бэйэбит байыаннай ытык иэспитин чиэстээхтик толоро бараары, «Прощание славянки» маршынан бүтэһик төгүл строевойдуу хааман, чиэс биэрэн турар хамандыырдарбыт иннилэринэн ааспыппыт. Батальон састаабыттан улахан аҥаара дойдутугар төннүбүтэ.

Моздокка күн аҥаара массыыналары кэтэһэн олорбуппут. Аттыбар чугас кубаҕай, улаханнык санаарҕаабыт дьүһүннээх саха уола олороро. Киниттэн мин ыйыппытым:

— Хайа, быраат, туохтан санаарҕаатыҥ?

Онуоха уол аргыый эппитэ:

— Чиргэл, мин нүөмэрим 313, оттон 13 сыыппара куһаҕан сыыппара. Арааһата, тыыннаах төннүбэт буоллум быһыылаах...

Кини Бүлүү эҥээриттэн сылдьар этэ. Мин, уол санаатын көтөҕөөрү, дьарамай саннын таптайбытым:

— Иһит эрэ, доо, биһиги кимнээҕэр доруобай, тыыннаах төннүөхпүт, уохтаах кымыһы да иһиэхпит, хата, эн сыбаайбаҕар да күүлэйдиэхпит!

Ол кэнниттэн мин кинини көрбөтөҕүм, аатын да, араспаанньатын да өйдөөбөппүн, арай кини медальонун нүөмэрэ эрэ өйбөр иҥэн хаалбыт этэ.

Ротатын саллааттара кинини бастакы кыргыһыыга өлбүтэ диэбиттэрэ.

Сэриигэ, дьиҥинэн, эн өлөҕүн, эн тыыннаах хаалаҕын диэн өлүү кими да талбат буоллаҕа. Эбэтэр, төттөрүтүн, талан ылара дуу? Кистээбэккэ эттэххэ, мин бу аат айаҕыттан хайдах эрэ тыыннаах ордон, дойдубар төннүөхпүн наһаа баҕарар этим. Ол, дьиҥинэн, мин эрэ буолуо дуо, саллааттар бары оннук саныыр буоллахпыт...

Сэрии бэйэтэ туспа айылгылаах. Сэрии ыар тыынын дьону кытта туох барыта сүрэҕинэн-быарынан билэр: сир ийэ, үөн-көйүүр, кыыллар-көтөрдөр. Киһи хаанын көрөҕүн, ыар сытын ылаҕын, өстөөх суоһар көрүүтүн тириигинэн кытта билэҕин-сэрэйэҕин. Мин онно биири олус дьиибэргии көрбүтүм: чыычаахтар бааллара эрээри ыллаабаттар да, көппөттөр да этэ, арай саҥата суох мас лабааларыгар чөкөһөн олороллоро. Бэл, тураах да дааҕыргаабат этэ. Снаряд үлтү тэптэҕинэ, сир ийэ барахсан ыарыытыттан ынчыктаан ылар курдуга.

Күнү быһа икки өттүттэн араас сэрии сэбэ барыта ытан ньириһитэрэ. Ас-үөл быста мөлтөх этэ, сорох күн айахпытыгар тугу да укпакка сылдьарбыт, ыраас иһэр уу кэллэҕинэ, бырааһынньык курдук буолара.

Күн аайы элбэх саллаат өлөрө, бааһырара. Биһиги окуопабыт иннигэр икки күнү быһа аҕыс уолбут өлөн сыппыттара, таһаараары киирбит саллааттары снайпердар ытыалаан өлөртөөн иһэллэрэ. Оттон араадьыйаҕа Арассыыйа саллааттарын өттүттэн өлүү-бааһырыы суох диэн күн аайы биллэрэллэрэ.

Күүстээх информация сэриитэ бара турара. Биһиэхэ сэбиэскэй араадьыйа баара, онон нууччалыы биэриилэри хаба сатыырбыт да, боевиктар пеленгатордара сонно тута бэйэлэрин, эбэтэр араб тыллаах ханаалларын холбууллара. Кинилэр биһиги хамандыырдарбыт кэпсэтиилэрин, бирикээстэрин барытын хабан истэ олороллоро. Сороҕор нууччалыы тылынан: «Тыыннаах эрдэххитинэ, бэриниҥ! Эһигини Москуба умнубута ыраатта, эһигини албыннаан манна аҕалан, өлөр өлүүгэ умса астылар! Онон сааҕытын-сэпкитин ууран биэриҥ, бэриниҥ!» — диэн араадьыйанан да, улахан громкоговорителлэринэн да саҥараллара.

Ас-үөл сороҕор кэлбэт этэ, таҥаспыт-саппыт да илдьирийэн барбыта. Боевиктар бырахпыт килиэптэрин куоркатын булан, сууйан-ыраастаан сиирбит, иһэр уу суоҕа. Ыксаан чалбахтан болоорхой кирдээх ууну ылан иһэрбит. Онтукайбыт аны бензин сыттааҕа, ол иһин хлор таблеткатын булкуйан баран, утахпытын эрэ ханнарар туһугар, сонно хантас гыннарарбыт. Уута суох киһи өр барбатын мин онно эрэ үчүгэйдик билбитим. Уонча уол истэрэ ыалдьан, улаханнык моһуогуран, госпитальга барбыта. Баҕар, сорохторо өлүүттэн куотаары куһаҕан буортуйбут ууну иһэн, доруобуйаларын сатарытан, санчааска бараллара буолуо, ким билбитэ баарай...

Күнтэн күн аайы мин ээл-дээл курдук буолан испитим, сорох-сороҕор өлөрбөр да, тыыннаах ордорбор да кыһаллыбат курдук буолан хааларым. Онтон сороҕор, ыраас күннээх халлааҥҥа үчүгэй аһылыгы тото аһаабыт буоллаххына, тыыннаах сылдьыаххын олус баҕаран кэлэриҥ.

К.С. Эверстов «Оһолу-моһолу туораан...» (Айар, 2022) кинигэтиттэн быһа тардан.

Кинигэ «Айар» бары маҕаһыыннарыгар атыыланар

Другие новости
Уу-чукучук
Вручена премия «Вместе с «Айар» по итогам 2023 года
РЕСПУБЛИКАНСКИЙ СЕМЕЙНЫЙ ТВОРЧЕСКИЙ КОНКУРС ИЗДЕЛИЙ